Magični zvuk duše – Jazz
Jazz (dzez) kaonoviji i specifican muzicki stil radja se krajem XIX i pocetkom XX vijeka u Sjedinjenim Americkim Drzavama. Njegovi su korijeni u africkoj tradicionalnoj muzici.
Ovaj pravac prepoznatljiv je po upotrebi bluz nota, sinkopa, svinga, poliritmova i improvizacije. Često se za džez kaže da je sav satkan od improvizacije. Medjutim, upravo je improvizacija ono što odvaja džez od klasične muzike. Specifikum džez muzike, pa i same ove improvizacije, leži u činjenici da su džez muzičari bili često neobrazovani u muzičkom smislu, ali izrazito talentovani, što je džezu dalo dodatnu notu, notu topline, lične priče i njenog doživljaja u trenu, trenu kad se muzika i izvodi. Kreativnosti džez muzičarima nikad nije nedostajalo; smjelo i hrabro, znalački i tvorački znali su od običnog trenutka napraviti onaj za pamćenje.
Kako je dvadeseti vijek bio obilježen brojnim promjenama, odrazilo se to i na razvoj džez muzike. U početku se džez svirao po predgradjima i zabačenim barovima, daleko od ušiju publike istančanog sluha. Kao pravac, džez je pretrpio i brojne kritike zbog naglašene erotičnosti u novom zvuku koji je donio… da bi četrdesete godine donijele nove stilove namijenjene široj publici, što je bio ozbiljan ulaz
ak džeza u svijet muzike koja je danas izuzetno cijenjena, muzike koja se sluša kako u koncertnim dvoranama tako i u jazz klubovima. Danas jazz zauzima značajno mjesto i u izučavanju na muzičkim akadamijama, pa čak i na specijalizovanim jazz akademijama.
Oko vremenskog okvira nastanka džeza istoričari su prilično saglasni, no, to nije slučaj kada govorimo o samom porijeklu riječi „jazz“. Jedni tvrde da je naziv proizišao iz imena izvjesnog Jasbo Browna. Drugi riječi „jazz“ dodijeljuju francusku etimologiju, i to na način da „jazz“ dolazi od riječi “Jaser” (brbljati), radi se, znači, o razgovoru, ali razgovoru među instrumentima. Meni lično, ovo drugo tumačenje je najdraže. Neki antropolozi pripisivali su mu i odredjeno seksualno značenje. Bilo kako bilo, svi oni koji su zavoljeli džez, zavoljeli su ga zbog slobode koju ovaj pravac oličava, a svakako ne zbog samog porijekla riječi. Jazz ne može stati u jednu nazor skovanu definiciju, niti ga se da tumačiti jezikom svakodnevnice, jazz je priča koja se da otkriti samo srcem.
Istorijski razvoj džez muzike
Vratiti se korijenima nastanka džez muzike, uvijek je nekako teško, obzirom da je poznato da postoji odredjena veza ove muzike sa porobljavanjem afričkog naroda koji je radio na američkim plantažama. U periodu od 1890. do 1910. u Nju Orleansu, SAD, nastaje novi muzički pravac. Nju Orleans je zbog svog povoljnog geografskog položaja bio jedna od najvećih luka u koju su uplovljavali brodovi koji su prevozili porobljen afrički narod. Afrička tradicionalna muzika pod uticajem lokalnog folklora i muzike, izvođena na evropskim instrumentima dobila je naziv džez. Mnogi će reći da odatle i dolazi taj, ponekad, tako plačljivi, tužni ton koji nalazimo u džez numerama, ton obavijen bolom istrgnutim sa dna srca. Svoju kulturu, dio domovine ipak su sačuvali u jednom novom obliku, te tako svijetu rekli muzikom ono što su ćutale brojne generacije. Tako su nastali prvi džez stilovi Regtime i New Orleans Jazz ili Hot Jazz, a kasnije poznatiji i kao Dixieland. Prvi džez muzičari su bili Scott Joplin – “Kralj Regtajm stila”, Jelly Roll Morton, Ma Rainey i W.C. Handy – “Otac Bluza”.
Kada se pojavio radio, desila se i nova revolucija džeza. Radio je omogućio džez muzičarima da se njihov rad čuje širom Amerike. Dvadesetih godina XX vijeka, titulu kraljice bluza nosila je Bessie Smith. Pored nje, popularnost stiču i Paul Whiteman, George Gershwin, Ted Lewis, King Oliver, Louis Armstrong, Sidney Bechet, Bix Beiderbecke i Fletcher Henderson.
Nakon Velike Depresije, u punom sjaju, na scenu stupa džez muzika, koja iz korijena mijenja američku kulturu. Bitnu ulogu odigrao je Luis Armstrong, čija je improvizacija uticala na mnoge velikane džeza poput Kab Kaloveja, Dizi Gilespija, Bing Krozbija… da bi se stil proširio na vokaliste poput Ele Ficdžerald i Bili Holidej.
Ekonomska kriza i izbijanje II Svjetskog rata prekidaju put kojim se džez razvija, ali ipak donose nešto novo. Javlja se novi stil džeza nazvan Bibop („Bebop”). Bibop su stvorili muzičari koji su zahtijevali više kreativne slobode nego što je sving to dozvoljavao. Pioniri ovog pravca su bili Charlie Parker, Dizi Gilespi, Thelonius Monk, Bud Powell, Kenny Clarke, Max Roach i Ray Brown. Stil je uveo pravu revoluciju u džez muzici time što je diktirao i stil života, a poslije kratkog vremenskog perioda postao je osnovni jezik džez muzičara.
Kako su četrdesete godine donijele Bibop, tako su pedesete donijele Hard-Bop, koji se svirao na istočnoj obali Amerike. Osnovni značaj Hard-Bopa je ponovno spajanje džeza sa bluzom. Hard-bop je stil sa više duše, znali su reći muzički kritičari tog vremena. Godina 1954. ostaće zapamćena po prvom Njuport Džez Festivalu, koji danas važi za jedan od najboljih džez festivala na svijetu.
Šezdesete godine donose stalnu borbu za ljudska prava, usljed čega dolazi do razvoja i novih stilova džeza. Tako se pojavljuju Slobodan („free“) džez, Avantgardni džez i Džez Fuzija (Spajanje) koji dolazi uporedo sa pojavom električnih instrumenata.
Godina 1971. sa smrću najuticajnijeg džez muzičara Luisa “Sačmo” Armstronga, činilo se kao da je donijela i smrt samog džeza. Tuga jeste bila velika, džez jeste pretrpio odredjena talasanja, no sa pojavom kompakt diskova 1983.godine, oživjela je i nada za vraćanje pod svjetla reflektora džez muzike i džez muzičara. Prave se razne kompilacije, sa ploča na diskove snimaju se ranije nastale stvari; muzika ide dalje; stvara se jedna nova publika; radjaju se nove ljubavi; džez ponovo živi predstavljen u svom najljepšem svjetlu; svojim velikanima se odužio stvaranjem novih obožavalaca i time sebi produžio život u beskonačnost.
Kao rezultat uloženog truda i džez se dalje razvijao, i to konstantno osluškujući dinamiku vremena i nova shvatanja svoje publike. Stalno se istražuje, improvizuje na razne načine, iskušava publika, te tako dobivamo stilove kao što su Acid i Smooth džez. Nove snage poput Pat Metheny-ja, Sade, Jamiroquai, Brand New Heavies, Moloko i drugih stupaju na pozornicu džeza.
Pokušaji, potrage za novim zvukom nisu izostali niti devedesetih godina. Pojavom elektronske muzike, sama se nametnula i želja za kombinovanjem te vrste muzike sa džezom. Najuspješniji u svojim eksperimentima su Bjork i grupa Portishead.
Sa početkom XXI vijeka javljaju se mlade džez zvijezde od kojih zavisi budućnost i sam opstanak džez muzike: Norah Jones, Diana Krall, Jill Scott, Jamie Cullum, Erykah Badu, Amy Winehouse…
Željela bih da u ovoj temi zajedno pričamo o njima, poznatim i manje poznatim, vama omiljenim i rado slušanim… o svemu što smatrate zanimljiv, a odnosi se na džez. Sva ova imena nije dovoljno samo spomenuti. Obzirom na velike muzičare i sjajne karijere koje su nama ostavile nezaboravne zvukove, mislim da zaslužuju prostor u kojem će biti dostojanstveno predstavljena njihova ličnost i bogati muzički opus.
